కాలోపి దురతి క్రమణః

తరంగాల వరుసలో అంతరంగాలు లేని ప్రయాణం
శ్వాసలో  ధ్యాసలో ఏదో తెలియని నిశ్వాస, నిట్టూర్పులు
మనసు మందిరంలో బంధించిన ప్రేమ మొలక
ఎప్పుడు తన్నుకు వచ్చిందో తెలియక ఆందోళన

గుండె నిండా గాలిపీల్చుకుని వదలడం రాని యోగిని
ముసిముసి నవ్వులు నవ్వలేని యవ్వనిని
పారాడ లేని బాల్యం లేని అందంగా లేని బాలుడిని
ఎండకు వానకు ఎండని తడవని తాపసిని

స్థిత ప్రజ్ఞత, ముందు చూపు లేని కాల నిర్ణయ పట్టికను
ఎప్పుడు వస్తుందో ఎప్పుడు పోతుందో తెలియని ప్రాణాన్ని
నేనంటే అందరూ భయపడతారు బద్ధకస్థుడు తప్ప
ఇంతకీ నేనెవరిని? సంస్కృత భారతంలో చెప్పని నాయకుణ్ణి .

వ్యక్తి స్వార్థం నుంచి దేశ స్వార్థంగా కర్పూర వసంత రాయలు

-డా. జాడ సీతాపతి రావు, తెలుగు శాఖాధిపతి,

రాజీవ్ గాంధీ వైజ్ఞానిక సాంకేతిక విశ్వవిద్యాలయం,

ఏ. పి. ఐ.  ఐ. ఐ. టి., నూజివీడు,

కృష్ణా జిల్లా, 521202. ఆం. ప్ర.

Email: seethuphd@gmail.com

సంచరవాణి:   9951171299.

1.0. కావ్యారంభానికి నాంది:- 

            ‘కావ్యాతీతి కవిః తస్య కర్మ కావ్యం’ అన్న నిర్వచనాన్ని ఆలంబనగా చేసుకొని కావ్యానికి కథా బలాన్ని, కవితా శక్తిని మేళవించి చిన్న చిన్న కావ్యాలని గేయ కవిత్వంలో రాయడం ఆధునికుల మార్గం. గురజాడ లవణ రాజు కల, పుత్తడిబొమ్మ పూర్ణమ్మ, తల్లావజ్జల శివశంకర శాస్త్రి వకుళ మాలిక,  విశ్వనాథ సత్యనారాయణ కిన్నెరసాని పాటలు, పుట్టపర్తి నారాయణాచార్యులు శివతాండవం మొదలైనవి. సి.నా.రె వీటన్నింటినీ గమనించి వస్తువులో, అభివ్యక్తిలో బిగువైన బంధాన్ని ఏర్పరచి గేయ ప్రబంధాలుగా మలిచారు. నాగార్జున సాగరం, స్వప్న భంగం, కర్పూర వసంతరాయలు, విశ్వనాథ నాయకుడు, ఋతు చక్రం, జాతి రత్నం, మొదలైనవి కనిపిస్తాయి.

2.0. రెడ్డి రాజుల చరిత్ర :-

            రెడ్డి రాజుల యుగంలో ప్రసిద్ధుడైన కుమార గిరి రెడ్డికి కర్పూర వసంతరాయలు అనే బిరుదు ఉంది.  ఆ నేపథ్యంతో మల్లంపల్లి సోమ శేఖర శర్మ అందించిన వివరాలను ఆధారంగా సి.నా.రె కమనీయ కల్పనా గేయ ప్రబంధం కర్పూర వసంతరాయలు. కాకతీయ రాజ్య పతనానంతరం దానిని ఆశ్రయించుకొని ఉన్న సామంతులు, సేనా నాయకులు స్వతంత్ర రాజ్యాలను స్థాపించుకున్నారు. వాటిలో కమ్మ, రెడ్డి, వెలమ రాజ్యాలు ముఖ్యమైనవి. అదే రాజ్యంలో సమాంతరంగా విజయనగర సామ్రాజ్యం ఏర్పడింది. రెడ్డి రాజులు ప్రధానంగా అద్దంకి, కొండవీడు, రాజమహేంద్రవరం, కందుకూరు ప్రాంతాలలో క్రీ.శ 1324 నుంచి సుమారుగా 1425 వరకు రాజ్యాన్ని ఏలారు. ప్రస్తుతం కర్నూలు జిల్లా నుంచి విశాఖపట్నం వరకు, దక్షిణాన నెల్లూరు వరకు విస్తరించి ఉండేది. కొండవీడు కృష్ణా జిల్లాలో ప్రసిద్ధమైన దుర్గం. శత్రు దుర్భేద్యమైన కోట, వీరి వాస్తు నైపుణ్యానికి నిదర్శనం.

            రెడ్డి రాజులు నాట్య కళ ఆరాధన, పోషకులు. కాకతీయ రాజ్యంలో చివరివాడైన ప్రతాప రుద్రుడి దగ్గర కోమటి ప్రోలయ రెడ్డి సేనానిగా ఉండి, తర్వాత రెడ్డి రాజ్యాన్ని స్థాపించి, అద్దంకిని రాజధానిగా 1324 లో స్థాపించాడు. తర్వాత వాడు ప్రోలయ వేమారెడ్డి. పరాక్రమానికి పతాకం లాంటి వాడు. కవి పండితులను పోషించి ప్రశంసించి సన్మానించేవాడు. ఒంగోలు దగ్గర చదలవాడకి చెందిన ఎర్రా ప్రగడ ఈయన ఆస్థాన కవి. 1350 వరకు ప్రోలయ వేమారెడ్డి పాలించాడు. తర్వాత వాడు అనపోతా రెడ్డి. 16 సంవత్సరాలు పాలనలో బ్రాహ్మణులకు దానాలు, చాలా శాసనాలు వేయించాడు. తర్వాత అతని కుమారుడు ప్రస్తుత నాయకుడు కుమారగిరి రెడ్డి. మొత్తం మీద రెడ్డి రాజుల కాలంలో సామాన్య జనులు దొమ్మరి సానుల ప్రదర్శనలని, వీధి భాగోతాలని చూసి ఆనందించడం పరిపాటి. సాతానులు, ఏక తారలని చేతిలో పట్టుకొని శ్రావ్యంగా పాటలు పాడుతూ ప్రతిరోజూ గ్రామాల్లో యాచిస్తూ జీవించేవారు.   

                 ప్రాచీన కవులు జక్కుల పురంద్రీకులని వర్ణించిన కామేశ్వరీ దేవతని కొలిచిన జౌలవ జాతి వారు ఉండేవారు. కోలాటం, చిరతలను మ్రోగిస్తూ చిందులు తొక్కుతూ పాడే గుండ్లి ఆడే కుండలాకర నృత్యం ఈ కాలం నాటివే ఇప్పుడు ఇవి తెలంగాణలో బతుకమ్మ, బొడ్డేమ్మ పాటల్లా కనిపిస్తున్నాయి. 

3.0. వసంతరాయలు అలియాస్ ‘కుమార గిరి రెడ్డి’ :-

            కొండవీటి రెడ్డిరాజులలో చివరిరాజు కుమార గిరి రెడ్డి. క్రీ.శ. 1386 –1402 వరకు  ఆంధ్రదేశాన్ని పరిపాలించిన రసిక ప్రభువు. ఇతడే ధర్మ వేముడు. కవుల కవిత్వానికి మెచ్చి పారితోషికాలు ఇచ్చేవాడు. కుమారగిరికి వసంత రాయలని, కర్పూర వసంత రాయలని రెండు బిరుదులు. కుమార గిరి స్వయంగా పండితుడు. సంగీత నాట్య శాస్త్రాల్లో ప్రవీణుడు. వసంత రాజీయం అనే నాట్య శాస్త్ర గ్రంథం రాసినట్లు కాటమ వేమారెడ్డి రచించిన శాకుంతల వ్యాఖ్య ఆధారం.

“మునీనాం భరతాదీనా భోజాదీనాంచ భూభూజాం/ శాస్త్రాణి సమ్య గాలోచ్య నాట్య వేదార్థవేవినా

ప్రోక్తం వసంత అరాజే కుమారగిరి భూభూజా/నామ్నా వసంతరాజీయ నాట్యశాస్త్రం యదుత్తమం”

            ఈ వసంత రాజీయం మనకు వెతకదగింది. కుమార గిరి రెడ్డికి ప్రతి సంవత్సరం వసంతోత్సవాలు జరపడం ఆనవాయితి. మహార్నవమి[i] రోజున వసంత మండపంలో వసంతోత్సవాలు వైభవంగా జరిగేవి. దీనిని చేయడం వల్లనే ఈయనకి వసంతరాయలు, కర్పూర వసంతరాయలు బిరుదులు వచ్చాయి.

4.0. కర్పూర వసంతరాయలు కావ్య ప్రస్థానం :-

            కర్పూర వసంత రాయలు కావ్యం ఐదు ఆశ్వాసాలతో అలరారుతుంది. ఒకటవ ఆశ్వాసం మదనోత్సవంతో (రత్నావళి నాటకంలాగ ప్రారంభమౌతుంది) ఆరంభమౌతుంది. ఉద్యాన వనంలో మదనుడి పూజ, లకుమా అనే నాట్య కత్తే నృత్య ప్రదర్శన ఉంటాయి. లకుమను రాయలు ప్రత్యేకంగా ఆహ్వానించి కంఠహారాన్ని బహూకరిస్తాడు.            రెండో ఆశ్వాసంలో లకుమ వసంతరాయలు ఒకరికొకరు ప్రేమలో పడటం, ఆమెని చూడాలని వసంతరాయలు ఆమెకు రాజ  నర్తకిగా పదవిని ఇస్తాడు. లకుమ సంతోషం మహారాణికి సంతాపమౌతుంది.             మూడో ఆశ్వాసంలో లకుమ, రాయలు తీర్థ యాత్రలు చేస్తారు. ఆమె నాట్య కళలో రాయలు అనుభవించిన ఆనందహేల ఒక వైపు, అంతఃపురంలో మహారాణికి పీడ కలలు ఇంకో వైపు.

            నాలుగో ఆశ్వాసంలో లకుమ కోసం విలాస మందిరాన్ని నిర్మించడం, కాటయ వేముడి దండయాత్ర, లకుమ నాట్యానికి పరవశించిన రాయలు వసంత రాజీయం అనే నాట్య శాస్త్రాన్ని రాయడం, రాచకార్యాల నుంచి ఆమెను బహిష్కరించమని కాటయవేముడు[ii] అభ్యర్థించడం.

            ఐదో ఆశ్వాసంలో కాటయ వేముడు అభ్యర్థన పై కుమారగిరి సభకు రావడం, లకుమ కాలుబెణికిందని అక్కడి నుంచి వెళ్ళడం, ప్రజలు గుసగుస లాడుకోవడం, మహా రాజ్ఞి బాధతో లకుమ మందిరానికి స్వయంగా వెళ్లింది. వ్యక్తి గత స్వార్థం కోసం కాక దేశ స్వార్థం కోసం రాయలు పై ఉన్న ప్రేమను త్యాగం చేయమని అభ్యర్థిస్తుంది. దాంతో రాయల్లో కర్తవ్య దీక్ష ఆరంభమైనట్లు సి.నా.రె. ప్రకటిస్తారు.  

5.0. కావ్యారంభం :-

            రాజు రావాలంటే వంది మాగదుల జయ జయ ధ్వానాలు అనివార్యం. అక్కడి నుంచి ఆరంభమౌతుంది కావ్య రచన. “జయ జయ సమగ్రాంధ్ర / సర్వం సహా భార/ సంభరణ శేషాహి రూప / జయ జయ కళాదుగ్ధ/ సాగర మనోముగ్ధ / సంపూర్ణ చంద్ర మూర్తీ/  పరిపంథి నృపతి దో / ర్బలకంధి మంథనా / పర మందరాద్రి స్వరూపా/ సురసరి న్మందార/ సుమగరు న్నీహార పరిహస న్మంజుకీర్తి ................” అంటూ సంస్కృత సమాస భూయిష్టంగా రచన చేయడం రత్నావళి నాటకాన్ని మరిపిస్తున్నట్లు అనిపిస్తుంది. ‘జయము జయము’ అంటూనే భూభారాన్ని మోసే ఆదిశేషుడితో పోల్చడం ఈయన పాండిత్యానికి, శక్తి తత్త్వానికి సూచన. పరిపంథి అనే పదానికి శత్రువు, తెరువాటి దొంగ(దారిదోపిడి దొంగ) అని అర్థాలు. దోర్బలకంది అంటే గొప్పదైన బలంలో సముద్రుడంతటి వాడు అని అర్థం. మంథనం అంటే కవ్వం. మంధరం కవ్వపు కొండ, మందారమనే కల్ప వృక్షం అని అర్థాలు. శత్రువు సముద్రుడంతటి వాడైనా, వాడిని ఎదిరించగలిగిన మందారమనే కల్ప వృక్షం లాంటివాడు అనడంలో కుమారగిరి బాహుబలానికి సూచన. కావ్య కళామృతాన్ని తయారుచేయడంలో కవి గారి ప్రతిభ కనిపిస్తున్నాయి.

            ‘జయ జయ కళాదుగ్ధ/ సాగర మనోముగ్ధ/ సంపూర్ణ చంద్ర’ అనడంలో మానసిక స్వచ్ఛత, అదే కళా బలహీనతగా ముగ్ధ, దుగ్ధ పదాలు సూచిస్తున్నాయి. సంపూర్ణ చంద్ర మూర్తిత్వానికి మధ్యలో ఏదో జరిగింది అనే ఒక ఉత్కంఠకు దారి తీస్తుంది. అదే పట్టపు రాణి లకుమ దగ్గరకి వెళ్ళి కుమారగిరిని త్యాగం చేయమని అడగడం. అప్పుడే సంపూర్ణ చంద్ర మూర్తిత్త్వాన్ని కుమార గిరి పొందుతాడు. కావ్య నాయకత్వాన్ని, దేశ రక్షణ బాధ్యతను నిర్వహించగలడు అనే సూచనలను గమనించాలి.

6.0. యవ్వనాకర్షణ + పరిహాసాల పరిమళం :-

            సురసరి న్మందార/ సుమగరు న్నీహార/ పరిహస న్మంజుకీర్తి – దేవతలకు సమానమైన మందార కల్ప వృక్షం లాంటివాడు, చందన వాసనలిచ్చే మంచుపర్వతం లాంటి వాడు, పరిహాసానికి, మాటకారితనానికి మనోహరమైన కీర్తి కలవాడు అనడంలో దేవతలతో సమానమన్న భావనాని స్ఫురింపజేస్తున్నాడు. అంటే కార్యనిష్టను వహించడంలో కర్తవ్యుడిగా నిలబడటం ఇతని వ్యక్తిత్త్వం.  ఇంత అందంగా రాయడానికి కవి ఎంచుకున్న కమనీయ భాష సంస్కృతం. ఇది పాతికేళ్ళ ప్రాయనికే వంటపట్టడం సి.నా.రె సొగసు. 

            యువకుడైనందువల్ల ఆకర్షణ శక్తి, ఉత్సాహం ఉరకలు వేయడం సహజం. చారిత్రక శకలాన్ని ఇతివృత్తంగా తీసుకున్న యువతీ, యువకుల ఆకర్షణీయతను వర్ణించడంలో వెనుకాడలేదు. పరిహాసాల పరిమళాన్ని పగడ్బంధీగా పట్టాడు.

“ఏ మొగమ్మున చూపు నిల్చిన/ ఇగురువోసెడు కాంతివల్లులు/ ఏ సిగను పరికించి చూచిన / ఏటవాలుగా నవ్వు మల్లెలు” కాంతి వల్లులు అనడంలో యువకుల మనోభావాలకి తగినట్లుగా నవ్వు మల్లెలు దొరికాయట. ఇగురువోసెడి అనడంలో ఇంకిన కాంతికల్గిన అంటే తేజస్సు రూపంగా ఉన్న మగవారు అని ఒక అర్థం. ఇగురు అనే దానికి చిగురు అని అర్థం చెప్పినపుడు చిగురుతో కూడిన కాంతి కల్గిన ఆడవారు. వారు ధరించిన జడలలో ఏటవాలుగా నవ్వుతున్న మల్లెపువ్వులు కనిపించడం యవ్వనాకర్షణ దృష్టిని, వసంతరాయలను చూడటానికి వచ్చిన ఆడవాళ్ళ బాహ్య సౌందర్యాన్ని ప్రకటిస్తున్నాయి. దాంతో మన్మథుడు ఊరుకుంటాడా? ఇదే సమయంలో బావ కాటయ వేముడి పరిహాస సౌందర్యాన్ని చూడవచ్చు.

            “మృడుని మూడవ కంటి చిచ్చున / బడి శరీరము విడిన మరునికి / మిమ్ము బోటి రసజ్ఞులే రూ/ పమ్ము నిల్పినవ వారు సుమ్మా”

            శివుడి మూడవ కంటి బారిన పడిన మన్మథుడుకి మీలాంటి వాళ్ళే రూపాన్నిచ్చారు కదా బావగారు అన్నాడు. దానికి సమాధానంగా -    

“ఈ లలితా సల్లాపమునకు మ/ హీశు డల్లన నవ్వి రాజ్ఞీ/ వామ భుజమును దువ్వి కాటయ / వేమునితో నీ పోల్కి పలికెను/ కాళిదాసు శకుంతలకు పా/ ఠాలు నేర్పెడు బావగారూ/ మీ రసజ్ఞత మదన దేవ స/ మీప వర్తిని కాదనెదరా ”  

            వసంతరాయలు నవ్వి ఎడమ భుజాన్ని ఒకసారి దువ్వి, కాళిదాసు, శకుంతలకి పాఠాలు నేర్పెడి బావగారూ అని వెటాకారం చేస్తూ, తండ్రి లేని సమయంలో శకుంతల మన్మథుని బారిన పడలేదా? కాళిదాసు లాంటి కణ్వ మహర్షి నేర్పిన పాఠాలు మన్మథుడి దగ్గర రసజ్ఞతను మరోలా పొందుతాయి. అంటే వీళ్ళందరూ నీకు అక్కలు లాంటి వారు. నాలాంటి మన్మథుడికి సమీపంగానే సంచరిస్తారు అన్న సూచన ధ్వనిస్తుంది.

            ఇది గాలి విసురుకి సిగలోని మల్లెపూలు నిటారుగా కాక, ఏటవాలుగా ఎగరడం వేగంగా నడుస్తున్న నయనాభిరామ సౌందర్యానికి యువతుల నడకలు హంసను పోలి ఉన్నట్లు అక్షరబద్ధం చేశాడు.

7.0. గిరి, లకుమల ప్రేమాయణం:- 

            లకుమ కుమార గిరుల అనురక్తి వ్యామోహానికి సంబంధించనది కాదని, అది సహృదయానికి సంబంధించిన రాగ బంధమని గుర్తించాలి.

“నా దేవర! నా గుండియ/ పాదున రతనాల మొల్క / నా మనసే పంజరమ్ము/ గా మెలిగిన రామచిల్క”  - 79

            లకుమ కుమార గిరిని తన గుండెలాగా, దానిలోపల శ్రేష్టమైన రత్నంగా, ఆమె మనసు పంజరంగా అందులో ఉంటున్న చిలక కుమారగిరిగా వర్ణించడంలో ధ్వని కనిపిస్తుంది. రాజే గుండె లోపల శ్రేష్టమైన రాయిలా ప్రాణాలని పోగొట్టుకోవడం పంజరంలో బంధించిన రామచిలక ఎగిరిపోవడం రెండువైపులా నుంచి కోల్పోయిన మకిల(మురికి, నలుపు) లకుమ. నిజానికి దేశం వైపు నుంచి చూస్తే లకుమ మక్కువతో కూడిన మకుటం.  

“లకుమయే గానమ్ము లకుమయే ప్రాణమ్ము / లకుమయే నాద బిందు కళానిధానమ్ము / లకుమకు తోచేను రాయడు/ ప్రకృతికి పురుషుని పోలిక/ వారిరువురి సాంగత్యము / వాగర్థమ్ముకేలిక” -90

            వసంతరాయలకి లకుమయే గానం, ప్రాణం, ప్రకృతి, వాక్కు. అప్పటికీ తనివి తీరా అనుభవించిన పురుషుడైన వసంతరాయలు ఏలికగా, వాక్కును విడిచిన అర్థంలా నిలబడతాడేమోన్న భావన స్ఫురిస్తుంది.

8.0. విరహం +నృత్యకళాతత్త్వం- దూరము = వసంతరాజీయము :-

“ఆమె కరాంభోజాతము/లందు రాయడర్పించెను / అభినయ శాస్త్ర శిరోమణి / నాత్మకృత గ్రంథమ్మును/ రాయని బంగరు గంటపు రాయిడిచే రవణిల్లెడు / గ్రంథ రత్నమును వెంటనె / కనులకద్దుకొనెను లకుమ”   - 94

            ఆమె అందానికి ఏలిక అయిన రాయలు ఒక పెద్ద గ్రంథాన్నే అర్పించాడు. అపురూపంగా కన్నులకు అడ్డుకోవడం లకుమకుండే ఆత్మ సౌందర్యం. అయితే తనకి ఇవ్వాల్సిన స్థాయిని దాటి వసంతరాయలు ప్రవర్తించడం లోపల ఆనందమైన ఏదో విషాదాన్ని అంతర్మథనాన్ని కవి చూపిస్తూనే ఉన్నాడు. కాలి ధూళి ఏనాటికైనా గంధపు పొడి అవుతుందా? అని లకుమతో అనిపిస్తాడు. అంతేకాదు     

“నీవొక నాగస్వరమవు/ నేనో నాగిని మాత్రము / ఇరువురు బంధించి వేసె/ నేదో అంతస్సూత్రము” // “నీవు నిండు చందురుడవు/ నేనో కల్వల చెల్వను/ పరిమళ సోపాన పంక్తి / ఇరువురినేకము చేసెను”// “నీ పాదపరాగము నా / పాపట సిందూరముగా కై సేసెడు భాగ్యమున్న కావలసినదేమ్మున్నది” – 96

            రాజును నాగస్వరంతోనూ, లకుమను నాగు పాముతోనూ ఒకసారి, రాజుని నిండు చంద్రుడితోను, లకుమను కలువతోనూ మరోసారి పోలుస్తాడు. రాజు పాదధూళిని పాపట సింధూరంగా చేసుకోవడం కంటే భాగ్యమేముంటుందని అనిపిస్తాడు. నాగ స్వరం నాగినికి దూరం తప్పదు. వీరికి ఎడబాటు తప్పదు. చంద్రుడికి కలువకూ అంతే. పాద ధూళికి, పాపిట సింధూరానికి కూడా దూరమూ ఎడబాటే. అంతస్సూత్రం పరిమళం భాగ్యం. దీన్ని నోచుకున్నది ఆత్మ త్యాగం. ఆమె నృత్య తత్త్వాన్నే భాసించేలా భావించిన కళే వసంతరాజీవం.          

9.0. కుమార గిరి ‘ప్రేమ దేవత- లకుమ’ :- 

“ఈ పాదములే కాదా / భూపాలుడ నైన నన్ను / అనంత రసరాజ్యమ్మున / కధీశ్వరునిగా జేసెను” – (కర్పూర వసంతరాయలు, పుట. 110) అనడం ఆమె అంతర్మథనానికి, అనంత ఆనంద రసానికి అంత్యము ఆరంభం.  

“నన్ను ప్రాణము కన్న మిన్నగా / నమ్ముకొని యున్నాడు రాయడు / న న్నపరదైవమ్ముగా మది నెన్నుకొని యున్నాడు రాయడు” “రేడు నా లోకన్నులను వె / ల్గించిన రసానందదీపము / నేను రాయని విడిన మరునిమి/ షాన లోకము నరకకూపము”  - (కర్పూర వసంతరాయలు, పుట. 128)

            లకుమ రాజుకి ప్రాణం కాదు. కానీ అపర దేవతగా భావించాడు. అతన్ని లకుమ వదిలి వెళితే బెంబేలు పడి తిరిగాడు. కుమారగిరి నాలో నన్ను చూసుకోవడానికి వెలిగించిన రసానంద దీపం. నేను రాయల్ని వదిలిన నిమిషమే అతడికి ఈ లోకమే నరకం అని భావించడంలో పిచ్చి ప్రేమను వ్యక్తం చేస్తాడు.  

“నా గుండె దోచుకున్న దొరా! నిజమ్ము మన / బ్రతుకులో నే డపూర్వమ్మైన దినమ్మురా” – (కర్పూర వసంతరాయలు, పుట. 131) 

            తనను ఇంతలా అభిమానించిన రాజుకి ఏమివ్వగలదు? తన నాట్యకళను ఇంతకు ముందే ధారపోసింది. అందుకే ఇంకేమివ్వగలదు? గుండెనే ఇచ్చేసింది.

“ ఆనాడు లకుమ రమ్య శరీరమున చండి/ కాభయద సౌందర్య కాంతులు పిసాలించే”

            ఇక్కడ పిసాలించే అనే పదానికి వికాసం, పరిహాసం, దొంగయెత్తు, వ్యాపనం, ప్రకాశం అనే అర్థాలున్నాయి. దేవత అని ఇంతకు ముందు చెప్పిన ఆమె చండిక అనే దేవత. సౌందర్య కాంతులు దేవతా పరంగా అర్థం చెపితే వికాసం చెందాయి అని చెప్పాలి. లకుమ పరంగా చెపితే దొంగయెత్తులు వేశాయి. అంటే సౌందర్య కాంతులు నశించాయని అర్థం.

            చివరిగా కొండవీటిని పాదుకున్నట్టి మట్టిలో సైతమ్ము కర్పూర సౌరభములు వీచు అని సి. నా.రె ముగించారు. మట్టి లకుమ, కర్పూర సౌరభం రాయలు. ఒకరిని ఒకరు వాగర్థాల్లా కలిసి విడిపోయిన వైనం వెరసి వ్యక్తి త్యాగం, దేశ స్వార్థం.  ఇలా లలనా లకుమ ‘వ్యక్తి స్వార్థం నుంచి దేశ స్వార్థం’గా, కర్పూరంలా తనను తాను హరించుకు పోయి దేశశక్తిగా ఎదిగిందని చెప్పవచ్చు.

---

[i] . వసంతోత్సవం ఋతు సంబంధమైన పండుగ. మన్మథుడి ఉత్సవం ఇది. వాత్సాయనుడి కామ సూత్రాలు, శ్రీ హర్షుని రత్నావళి నాటకం, కాళీ దాసుని మాళవికాగ్ని మిత్ర నాటకాలో ఈ వర్ణన ఉంది.

            ఆంధ్ర దేశంలో దీన్ని ఈ మదనోత్సవం, వసంతోత్సవం, కాముని పండగనీ పిలుస్తారు. ఇది పాల్గుణ శుద్ధ పూర్ణిమరోజున వస్తుంది. పూర్వం ఈ వసంత్గోత్సవాలు ఏ విధంగా జరిగేవో తగిన ఆధారాలు లేవు.  కొండ వీటి రెడ్డి రాజుల కాలం నుంచి వసంతోత్సవాలను తెలుసుకోవడానికి శ్రీ నాథుని భీమేశ్వర పురాణం, కొరవి గోపరాజు సింహాసన ద్వాత్రింశిక సహకరిస్తాయి.

            ఈ ఉత్సవం సమయంలో రాజుకు, సామంత రాజులూ, మండలేశ్వరులూ మొదలైన వారు కానుకలు, పన్నులు చెల్లిస్తారు.  విదూషకులు వినోద గోష్ఠి, సుందరీ మణులు ఉయ్యాల, యాల జాతర పాటలతో నృత్యం చేస్తుంటారు. రాజుతో కలిసి మన్మథుడిని పూజిస్తారు. చివరకు బ్రాహ్మణ దంపతులకు కర్పూర తాంబూలాలు ఇస్తారు.  

            రాజు చందనం,  సుగంద ద్రవ్యాలు, కర్పూరం మొదలైన సుగంధ ద్రవ్యాలను ప్రారంభానికి గుర్తుగా జనం మీదకి జల్లెవారు. ఆ తర్వాత ఒకరి పై ఒకరు వసంతాన్ని జల్లుకొని వావి వరసలు లేకుండా చెరువుల్లో జలక్రీడ చేసేవారు. ఇప్పటి హోళీ పండుగ లాంటిది.  

[ii]. కుమారగిరి రేచెర్ల ప్రభువులతోటి, కళింగ రాజులతోటి ఎన్నో యుద్ధాలు చేసాడు. తూర్పు ప్రాంత విజయ యాత్రకై యువరాజు అనపోతా రెడ్డికి, సేనాధిపతి కాటయ వేముని తోడిచ్చి పంపాడు. ఈ విజయాలతో ఉత్తరాన సింహాచలం వరకు రాజ్య విస్తరణ జరిగింది. కొత్తగా ఆక్రమించిన రాజ్యానికి తూర్పు రాజ్యం అని, రాజమహేంద్ర రాజ్యం అని పేరు పెట్టారు. యువరాజు అనపోతా రెడ్డి రాజమహేంద్రవరం రాజధానిగా ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించాడు. 1395లో అతడు అకాల మరణం పాలయినప్పుడు కుమారగిరికి బావ, సేనాధిపతీ అయిన కాటయ వేముడు రాజమహేంద్ర రాజ్యానికి రాజయ్యాడు.

*****

ఆధార గ్రంథాలు :-

1. అంతర్జాలం

2. ఆంధ్రుల సాంఘిక చరిత్ర - సురవరం ప్రతాపరెడ్డి

3. కర్పూర వసంతరాయలు – సి. నా.రె

4. శబ్ద రత్నాకరము – బహుజనపల్లి సీతారామాచార్యులు

చారిత్రక పొందు, కావ్య సీసాల విందు ‘ఆంధ్ర ప్రశస్తి’

-డా. జె. సీతాపతి రావు, సహాయకాచార్యులు,

రాజీవ్ గాంధీ వైజ్ఞానిక సాంకేతిక విశ్వవిద్యాలయం,

ఏ. పి. ఐ.  ఐ. ఐ. టి., నూజివీడు,

కృష్ణా జిల్లా, 521202. ఆం. ప్ర.

Email: seethuphd@gmail.com

1.0. ఆంధ్ర ప్రశస్తి ప్రస్థానం:-

            ప్రశస్తి అంటే ప్రసిద్ధి, ఖ్యాతి, అలంకారం అని అర్ధాలు. ఆంధ్ర పదానికి దేశ, జాతి, భాషా పరంగా అర్థాలున్నాయి. ఆంధ్ర ప్రశస్తి 12 అంశాలతో, 163 పద్యాలతో ఉంది. దీన్ని విశ్వనాథ సత్యనారాయణ రచించారు. ముగ్గురు శాతవాహన రాజుల, పల్లవుల రాజధాని వేంగి క్షేత్రం. కళింగ, గాంగ వంశాలకు చెందిన ప్రాంతంగా ఉన్న శ్రీ ముఖలింగం, చారిత్రక క్షేత్రమాహాత్మ్యాన్ని తెలుపుతుంది. తూర్పు చాళుక్యులకు సంబంధించిన అంశాలను, నన్నయభట్టు రచనల్లో తెలుస్తుంది. చంద్రవంక యుద్ధం పల్నాడు చరిత్ర లోనిది. కాకతీయులకు సంబంధించిన ప్రోలరాజ వైభవాన్ని, అతనిని చంపిన విధానాన్ని రసవత్తరంగా వర్ణించారు కవి. బంగారు నాణేలు, మణులు వీధుల్లో పోసి, వైభవంగా ఉన్న విజయనగర సామ్రాజ్యం తళ్ళికోట యుద్ధం, క్రీ.శ. 1565, జనవరి, 26 (రాక్షస తంగిడి/బన్నిహట్టి/భోగాపూర్ యుద్ధం అనిపేర్లు)పతనస్థితిని ‘యమదంష్ట్రిక’లో వివరించారు విశ్వనాథ.

2.0. చారిత్రక కథల్లో కావ్య శోభ:-   

            ఇందులో ఏ కథకు ఆ కథే ఒక సంక్షిప్త  వివరణగా కనిపిస్తుంది. ఈ కావ్యం సంభాషణతో మొదలై చాలా నిర్వేదాలను మిళితం చేసుకుంటూ పరిమిత పద్యాలతో, అపరిమిత శిల్ప రమణీయతను కలిగి ఖండ కావ్యంలా కనిపిస్తుంది. ఆంధ్ర ప్రశస్తి అనగానే ఆంధ్రుల గొప్పదనాన్ని చెప్పేది అని అర్థం అవుతుంది. విశ్వనాథ సత్యనారాయణ ఆంధ్ర మహావిష్ణువుతో ప్రారంభించి, యమదంష్ట్రిక తో ముగించిన గ్రంథం ఆంధ్రప్రశస్తి. ఇందులో 11 అంశాల్ని వర్ణిస్తూ విశ్లేషించడం ఒకటైతే,  చారిత్రిక నేపథ్యాల్లో కాస్త కావ్యశోభను రంగరిస్తూ కవి తన ప్రతిభశక్తిని చాటుకున్నారు.

            విశ్వనాథ వారు ఈ కావ్యాన్ని ప్రారంభిస్తూ తమ గురువులైన చెళ్ళపిళ్ల కవుల్ని నమస్కరిస్తూ........

            “పుడమిని పెక్కు సత్కవుల్ ............  రారిల దెల్గునాడనన్” (నతి, ఆంధ్ర ప్రశస్తి - విశ్వనాథ)

            అంటూ తన గురువుల గొప్పతనాన్ని వివరించాడు. ఆంధ్ర దేశంలో అవధాన విద్యతో  పద్యానికి పట్టంగట్టారు తిరుపతి వేంకట కవులు. ఇది భాషాభిమానానికి ఒక ప్రచార సాధనమైంది. భారత భాగవతాది అంశాలన్నీ పద్య రూపంలో రక్తికట్టాయి. ఉద్యోగ పర్వం కృష్ణరాయబార ఘట్టంలో “బావా ఎప్పుడు వచ్చితీవు......, చెల్లియో... చెల్లకో...., జెండా పై కపిరాజు” మొదలగునవి.  పద్యాలు, నాటక రంగం, పద్య పరిచయం ఉన్న తెలుగు వారికి ఇట్టే తెలుస్తుంది. అలా ఆంధ్రప్రశస్తి లో తన గురువులకు స్థానాన్ని కల్పించాడు. ఆంధ్రప్రశస్తిలోని అంశాలు ఎలా ఉంటాయో వివరిస్తూ -

            “మా పూర్వాంధ్ర ధరాధినాయక ...... ...... గళాంకమ్ముగన్” (నతి, ఆంధ్ర ప్రశస్తి - విశ్వనాథ)  

            పూర్వం ఆంధ్ర దేశాన్ని పరిపాలించన రాజుల్ని రత్నాల పెట్టెలోంచి రత్నాల్ని తీసినట్టుగా విశ్వనాథ వారు పద్యాలనే రత్నాల పెట్టేలోంచి రత్నాల్లాంటి (మరుగునపడిన) రాజులు ప్రాంతాలను, యుద్ధాలను ఒక హారంగా తయారు చేసి మహా ప్రబంధ రచనకు సౌందర్యాన్ని కలిగిస్తూ, తియ్యటి వాసనల్ని ప్రసరింపజేసేలా నైపుణ్యంతో ఆంధ్రులకు ఆంధ్రప్రశస్తిని అందిందలిచారు.

3.0. లలిత కళా శోభితుడు ‘ఆంధ్ర మహా విష్ణువు’ :-

            ఆంధ్రవిష్ణువు మగధను జయించి నిశుంభుడు అనే రాజును చంపి శ్రీకాకుళాన్ని రాజధాని (ప్రస్తుతం ఇది ఉయ్యూరుకు దగ్గరగా కృష్ణాజిల్లాలో ఉంది)గా చేసుకుని ఆంధ్రదేశాన్ని పాలించాడని పేర్కొన్నారు. ఇతని పేరువల్లే ఆంధ్రపదం ప్రాంత వాచకం వచ్చిందిని ఒక అభిప్రాయం. ఇతడే భీమేశ్వరం, కాళేశ్వరం, శ్రీశైలాల్ని కలుపుతూ పెద్దగోడ కట్టించారని ఒక భావన. కాసుల పురుషోత్తమ కవి ఆంధ్రనాయక శతకం ఇతనికే అంకితం ఇచ్చాడు.

            చారిత్రకంగా చూస్తే ఆంధ్రదేశం నుంచి దక్షిణాపథం వరకూ పాలించిన శాతవాహనుల తొలి రాజధాని శ్రీకాకుళం కావడం ఒక పెద్ద విశేషం. మీసాలున్న మహావిష్ణువు. స్థల పురాణాన్ని అనుసరించి చూస్తే - కలియుగంలో పాపాలు పెరిగి పోయాయి. దేవతలు, మునులు, మహర్షులు బ్రహ్మదేవుని దగ్గరకు వెళ్లారట. ఆయన వారి మొర ఆలకించాడు. పాపభార ప్రక్షాళనకు విష్ణువు సాక్షాత్కారమే శరణ్యమని శ్రీకాకుళ ప్రాంతానికి చేరుకుని ఘోర తపస్సు చేశాడట. అప్పుడు శ్రీమహావిష్ణువు ప్రత్యక్షమై, ఇక్కడే ఉంటూ భక్తుల పాపాలు హరిస్తానని మాట ఇచ్చాడట. అయితే ఈ తపస్సు సమయంలో బ్రహ్మ ఈ ప్రాంతాన్ని చూసి చాలా పులకించిపోయాడట. అక్కడనుంచి ఆ ప్రాంతానికి ‘శ్రీ’ అంటే శోభాయకరమైన, ‘క’ అంటే బ్రహ్మచే, ‘ఆకుళం’ అంటే వ్యాపించినది అని అర్థం.

18వ శతాబ్దంలో చల్లపల్లి ప్రాంతాన్ని పరిపాలించిన రాజా అంకినీడు బహద్దూర్‌ శ్రీకాకుళస్వామి మహాభక్తుడు. ఆయనకు ఆ ఆలయంలో మూలవిరాట్టు విగ్రహం లేకపోవడం వల్ల బాధ కలిగి అప్పటికే శ్రీకాకుళస్వామి మరో భక్తుడైన కాసుల పురుషోత్తముడనే కవిని ఆలయానికి తీసుకొచ్చి మూలవిరాట్టు భూమి లోపల ఉండవచ్చునని దానిని బయటకు వచ్చేలా చేయాలని కోరాడట. అప్పుడు  పురుషోత్తమ కవి అక్కడిక్కడే 108 పద్యాలతో శతకాన్ని భక్తియుక్తంగా చెప్పాడట. ఒక్కొక్క పద్యానికి ఒక్కొక్క అంగుళం చొప్పున భూమి లోపల నుంచి స్వామివారి విగ్రహం పైకి లేచిందని కొందరు అంటారు.

“శ్రీకృష్ణవేణీ గరిష్ఠపాధస్తరం .............. వేదకాలమునాఁటి ముత్తైదువట్లు ”. పూర్వుల జీవితాల్ని చిత్రించిన ఘంటశాల స్థితి, ఆంధ్రుల వీరోచిత గాథను బురుజులు పక్కనే ప్రవహిస్తున్న గంగమ్మను పోలిన వేదకాలం నాటి నుంచి ఉన్న ముత్తైదువ కృష్ణవేణి అంటూ పోల్చడం కృష్ణ నది మీద ఉండే మమకారాన్ని తెలుపుతుంది. ఆంధ్రవిష్ణువు జీవితపు చిత్రణతో పాటు అక్కడ ఉన్న లలిత కళావైభవం మరో విశేషం.

4.0. దక్షిణాపథ ధీరులు ‘శాతవాహనులు’ :-

            శాతవాహనులు (క్రీ.శ 200-600) ఆంధ్ర ప్రాంతాన్ని పాలించారు. అందులో ప్రధానమైన వాడు గౌతమీపుత్ర శాతకర్ణి. మాతృదేవోభవ అన్న మాటకు నిలువెత్తు నిదర్శనం. ఆంధ్ర రాజ్యాన్ని ఆక్రమించిన మహాక్షేత్రవుడ్ని జయించి పూర్వ వైభవాన్ని, ఆంధ్ర పౌరుషాన్ని నిలిపినవాడు.

            “తెనుగున్‌ రాజుల ................. మహారాజుపై!”

అంటూ శాతవాహన రాజుల గొప్పదనాన్ని రాముడు వంశంతో పోల్చి చెప్పాడు విశ్వనాథ. దక్షిణాపథం నుండి దాదాపుగా ఉత్తర భారత దేశం వరకు తెలుగు వారి కీర్తి పతాకం రెపరెప లాడించిన ఘనత శాతవాహన వంశానిది. విశ్వనాథవారు రాముడు సంపాదించని కీర్తిని కూడా శాతవాహనులు సంపాదించారని పేర్కొన్నారు.

5.0. ధర్మాధర్మ విచక్షణుడు ‘మాధవ వర్మ’ :-  

          విష్ణుకుండినులలో ప్రధానుడు మాధవ వర్మ. విష్ణుకుండినుల వంశ స్థాపకుడు  మొదటి మాధవ వర్మ. విష్ణు కుండినులు బ్రాహ్మణులు. ప్రస్తుతం గుంటూరు జిల్లాలో ఉన్న వినుకొండకు సంస్కృతీకరణమే ఈ విష్ణుకుండి. ఆ ప్రాంతానికి వెళ్ళిన ఆంధ్రులు ఆ గ్రామం పేరునే తమ వంశం పేరుగా మార్చుకున్నారు. విశ్వనాథ వారు మాధవ వర్మ విషయంలో పూర్తిగా స్పష్టతను ఇవ్వలేదు. కాలాన్ని బట్టి చూస్తే చరిత్రలో కొంత అస్పష్టత ఉంది. పేరును బట్టి చూస్తే ముగ్గురు మాధవ వర్మలున్నారు. స్థాపకుణ్ణి బట్టి మొదటి మాధవ వర్మ అనిపిస్తుంది. పల్లవులతో జరిగిన యుద్ధంలో దిగజారిన విష్ణుకుండినుల పేరును పునఃప్రతిష్టించిన వాడు మాధవ వర్మ-2. ఇతనికి త్రికూటవలయాధిపతి అని బిరుదు ఉంది. 30 సంవత్సరాలు  పరిపాలించాడు.  విష్ణుకుండిన వంశంలో సుదీర్ఘంగా పరిపాలించిన వాడు మాధవ వర్మ-3. పసిబాలుడిగా మొదలుపెట్టి 65 సంవత్సరాలు పరిపాలించాడు. ఈ ముగ్గురిని కొంతవరకు సృష్టించేలా విశ్వనాథ వారు మాధవ వర్మను తెలిపారు.

            మూడవ మాధవ వర్మ కళింగను పాలించిన తూర్పుగాంగ వంశీయుడు ఇంద్ర వర్మను ఓడించి, చంపి అతని కుమారుడ్ని సామంతునిగా చేసుకున్నాడు. ఈ విజయం తర్వాత ఇతన్ని ఓడించిన రాజు లేడు. మూడో మాధవ వర్మకు న్యాయపాలకుడిగా, ధర్మరక్షకుడిగా మంచి పేరుంది. ఈయన విజయవాడను పాలించేటప్పుడు  చింతకాయలమ్ముకునే ఒక స్త్రీ పుత్రున్ని  రాజకుమారుడు చంపేశాడు. ధర్మ సంరక్షణార్ధం ఆ రాజు తన కుమారుడ్ని వధించాడు. ఆ ధర్మ పాలనకు శ్రీ మల్లేశ్వర స్వామి ప్రీతి చెంది కనక వర్షాన్నికురిపించాడు. ఇద్దరి కుమారుల్ని బతికించాడు. విశ్వనాథ వారు విజయవాటికలో కనక వర్షాన్ని కురియడాన్ని ఇలా వర్ణించాడు-

                   “నట శివ సాయం ...................... వర్షము కురిసెన్.”శివుడు (మల్లికార్జునుడు) సాయంకాల సమయంలో కాళ్ళకు గజ్జెలు కట్టి మాధవ వర్మ చేసిన పనికి ఆశ్చర్యాన్ని, ఆనందాన్ని పొందుతూ నాట్యం చేస్తే, ‘చిట చిట’ అనే ధ్వని తో విజయవాడలో బంగారు వర్షం కురిసిందట. ఇలా మాధవ వర్మ ధర్మ ప్రతిష్టాపకునిగా, సత్యశీలునిగా కనిపిస్తాడు.

6.0. పెద్ద పులికి మారు పేరు ‘వేగి క్షేత్రం’ :-  

          క్రీ.శ 300 నుంచి 1100 మధ్యకాలంలో తీరాంధ్ర ప్రాంతంలో నెలకొని ఉన్న రాజ్యమే వేంగి. దీనికే విజయ వేంగి అని పేరు.  ప్రస్తుతం ఇది పెదవేగి అనే చిన్న గ్రామంగా ఉంది. ఏలూరు కు 12కి.మీ. దూరంలో గోదావరి నదికి ఉత్తరంలో, మహేంద్ర గిరికి ఆగ్నేయం లో, కృష్ణానదికి దక్షిణంలో ఈ ప్రాంతం ఉంది. పల్లవులు, శాలంకాయనులు, బృహత్పాలాయనులు, తూర్పు చాళుక్యులు వివిధ కాలాల్లో వేంగీని ఏలారు. వీరి ప్రధాన రాజభాష తెలుగు.

            పూర్వం ఈ దేశాన్ని నాగులు పరిపాలించారు. దక్షిణ దేశంలో నాగవంశంలో అరవళాద్ ఒక తెగ. కాంచీపురానికి దక్షిణంగా ఉండే ఆ ప్రదేశం అరవనాడు అయింది. టాలెమీ అనే విదేశీ చరిత్రకారుడు మైసోలియా (కృష్ణా నది) దక్షిణ ప్రాంతాన్ని ఆశార్ నోరి (ఆర్ వాయ్ నాయ్) అని పేర్కొన్నాడు. శాలంకాయన గోత్రుడైన పల్లవరాజులో ఒకడు ఒక నూతన నగరాన్ని నిర్మించాలనుకున్నాడు. పెద్దపులి అనే అర్ధం వచ్చేలా వేంగి అని పేరు పెట్టాడు. అక్కడ నుంచి వారందరూ వేంగి రాజులయ్యారు. పల్లవులు (క్రీ.శ 440 నుంచి 616 ) వీరి రాజధాని వినుకొండ. వీరి రాజ్యంలో ప్రధాన నగరం వేంగి. తూర్పు చాళక్యులు (క్రీ.శ 616 నుంచి 1160) పల్లవుల నుంచి వేంగి నగరాన్ని జయించుకున్న విష్ణువర్ధనుడు వేంగి రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు. తెలుగును అధికార భాషగా స్వీకరించారు. కొన్ని యుద్ధాల కారణంగా తూర్పు చాళక్యుల చివరి రాజులు తమ రాజధాని రాజమహేంద్రికి మార్చారు. వీరి ముఖ్య ఆరాధ్య దైవం చిత్రరథ స్వామి.

           విశ్వనాథ వారు వేంగి వైభవాన్ని వర్ణిస్తూ చిత్రరధోత్సవ సమయంలో పిల్లలు సైతం కత్తులు తిప్పుతూ వారి యుద్ధ కళను ప్రదర్శించేవారని, అలాంటి చురుకైన ప్రాంతం నేడు జీవచ్ఛవంలా ఉందని కవి ఆవేదన చెందారు.

            “ఏ రాజు పంచెనో................. జీవచ్ఛవాంద్రజనులు”

            నాగుల చవితి రోజు నాగు పాముని చూసి శత్రువుకి కనిపించకుండా వెళ్లడానికుండే శౌర్యాన్ని ఎవరు పంచారు? పల్లవ రాణుల కాళ్ళకు పారాణులు పెట్టుకున్న చోటేది? ఇంద్రునికి రధోత్సవం చేసే సమయాల్లో తెలుగు పిల్లలు కత్తి తిప్పిన చోటేది? మధ్యాహ్న కాలంలో సూర్యుని వేడి వల్ల ఎక్కడ కాంతి వస్తుంది? వేంగి రాజులు నడిచిన పవిత్రమైన చోటేది? ఈ ప్రపంచ శ్రేయస్సును కాంక్షించిన రాజులు తిరిగిన చోటేది? వీటన్నిటికి సమాధానమే వేంగి క్షేత్రం. ప్రస్తుతం దయనీయమైన పరిస్థితుల్లో  బానిస బ్రతుకునీడీస్తున్నారు. అక్కడి ప్రజలు నాటి వైభవాన్ని స్మరించి స్పూర్తి పొందాలని విశ్వనాథ ఆకాంక్ష.

7.0. మధుకేశ్వరుని ‘ముఖ లింగం’ :-         

            ఒకప్పుడు గంజాం మండలంలోని ఒక మహా క్షేత్రం. వంశధార నదీతీర క్షేత్రం. పూర్వం ఇది కళింగాంగులకి రాజధాని. వేములవాడ భీమకవి నివాస ప్రదేశం. అక్కడ మట్టి గడ్డలు కూడా బంగారం వాసన వేస్తాయట. తూర్పుదిక్కు అనే యువతి నుదుట దిద్దిన ఎర్రని కుంకుమ బొట్టుగా ఈ క్షేత్రం భాసిస్తున్నదని విశ్వనాథ వర్ణన.    

          శ్రీ ముఖలింగానికి సంబంధించిన పౌరాణిక ఇతివృత్తం కనిపిస్తుంది. ఒకప్పుడు హిమాలయాల మీద వైష్ణవ యాగం జరిగింది. ఆ యాగాన్ని చూడడానికి గంధర్వ రాజైన చిత్రగ్రీవుడు తన గణంతో వచ్చాడు. హిమాలయ ప్రాంతంలో ఉండే శభరకాంతలు కూడా యాగాన్ని చూడడానికి వచ్చారు. వారి అందానికి ఆకర్షితులైన గంధర్వులు కాముకులయ్యారు. ఆ విషయాన్ని గమనించిన వామదేవ మహర్షి కోపించి - సభామర్యాదను, పుణ్యప్రదేశమని తలచకుండా అతిక్రమించినందుకు మీరు శబరులుగా పుట్టండని శపించాడు. వారే శ్రీముఖలింగ ప్రాంతంలో ఉన్న శబరులుగా జన్మించారు. వారి నాయకుడు చిత్రగ్రీవుడు శబరి నాయకుడయ్యాడు. అతని భార్యలిద్దరూ ఛిత్తి, చీత్కళ గా జన్మించారు.

          ఒకసారి పెద్ద రాణి ఛిత్తి తమ ఇద్దరిలో ఎవరు కావాలో తేల్చుకొమ్మని తమ భర్తను నిలదీసింది. పట్టపురాణిని వదులుకోలేకపోయాడు. చీత్కలను పిలిచి తన వాకిట్లో ఉన్న విప్ప (ఇప్ప) చెట్టు కొమ్మలను వంచి ఆ రాలిన పువ్వులని ఏరుకొని అమ్ముకొమ్మని వాటితోనే బతకమని చెప్పాడు. మహా సాధ్వి అయిన చీత్కళ భర్త ఆదేశాల్ని శిరసావహించింది. శివుని అనుగ్రహాన్ని పొందింది. రాలిన పువ్వులతో జీవనాన్ని సాగిస్తూ ఉంది. ఆ పువ్వులు బంగారంగా మారిపోయాయి. విషయం తెలిసిన ఛిత్తి అసూయతో గొడవకు దిగింది. శబరి నాయకుడు ఈ గొడవకు కారణం ఇప్పచెట్టే అని గ్రహించి దానిని నరకడానికి పూనుకున్నాడు. శివుడు రౌద్రాకారంతో చెట్టు మొదల్లో ప్రత్యక్షమయ్యాడు. అది చూసి నాయకుడు మూర్ఛపోగా దానికి కారణం చీత్కలే అని భావించి ఆమెను శబరులు చంపాలనుకున్నారు. శివుడు ప్రత్యక్షమయ్యి వాళ్ళ శాపాల్ని పోగొట్టాడు. తిరిగి గంధర్వులైనారు. మధూకవృక్షం లో సాక్షాత్కరించిన మహాశివుడే మధుకేశ్వరుడు. మధుకేశ్వరాలయానికే  శ్రీముఖలింగమని మరో పేరు. ఇక్కడ లింగం రాతితో కాక చెక్కతో రాపిడి జరిగి శివలింగమయ్యిందంటారు.                                      

            చారిత్రకంగా చూస్తే ఆంధ్ర ప్రాంతాన్ని ఏలిన తూర్పు గాంగ రాజులకు ఆరు శతాబ్దాలకు పైగా రాజధాని శ్రీముఖలింగం. తూర్పు గాంగ రాజులలో ప్రముఖుడైన అనంతవర్మ ఉత్కళను (ఒడిశా) జయించి  తన రాజధానిని క్రీ.శ.1135 ప్రాంతంలో కటక్ నగరానికి దగ్గరగా మార్చారు. అక్కడి నుంచి శ్రీముఖలింగానికి ప్రాధాన్యత తగ్గింది. దాన్ని చూసి కవి       

            “చిరుత తరంగముల్ .................. తెంగు నిప్పుకల్.” వంశధార నది తరంగాలతో కూడి అందమైన చీర కట్టిన అమ్మాయిలా కనిపించింది. తెలుగు కళింగులు పౌరుషంతో జైత్రయాత్రను చేశారు. కానీ ప్రస్తుతం అక్కడ గబ్బిలాలు తిరుగుతున్నాయని, పూర్వ వైభవం లేదని జీవత్వం పోయినట్లు కవి గారి ఆక్రందన. నదులలో ఉన్న చైతన్యం తెలుగు వారికి రావాలని, బానిసత్వ బతుకులను విడిచి బతకాలని కవి గారి భావన. ప్రస్తుతం శ్రీకాకుళం జిల్లా, జలుమూరు మండలంలో ఉంది. ఇక్కడ అర్చక స్వాములు, జంగాలు.

8.0. అభినవ వ్యాసుడు ‘నన్నయ భట్టు’ :-

            విమలాదిత్యుని మరణానంతరం యువరాజైన రాజరాజు సింహాసనాన్ని ఎక్కాడు. కానీ అతని సవతి సోదరుడు విజయాదిత్యుడు కల్యాణి ప్రభువు రెండవ జయసింహ జగదేకమలుని సహాయంతో రాజరాజుని ఓడించి వేంగి సింహాసనాన్ని ఆక్రమించాడు. ఓడిపోయిన రాజరాజు తన మేనమామ రాజేంద్రుని చోళుని సహాయాన్ని  అర్థించాడు. రాజేంద్ర చోళుడు విజయాదిత్యుడిపై దండెత్తి ఓడించి, తన కుమార్తె అమ్మంగా దేవినిచ్చి పెళ్లి చేసి క్రీ శ 1022 లో పట్టాభిషేకం చేయించాడు. రాజరాజ నరేంద్రుడు 41 సంవత్సరాలు చేసినప్పటికి మధ్యమధ్యలో చాలా సార్లు శత్రువులధాటికి ఆగలేక పారిపోవలిసి వచ్చింది.

            నన్నయ నరేంద్రుని ఆస్థానకవి. రాజరాజుకు తన పూర్వీకుల చరిత్రను తెలుసుకోవాలనిపించి సంస్కృత భారతాన్ని అధ్యయనం చేశాడు. ఆనందించాడు. తెలుగు వారి కోసం, తన ప్రజల కోసం తన పూర్వీకుల చరిత్రను చెప్పించాలనుకున్నాడు. అప్పటికే గోదావరి తీరంలో తన పేరుతో ‘రాజమహేంద్ర వరా’న్ని నిర్మించాడు. అప్పటికే ఉన్న వేంగిని వదిలి రాజమహేంద్రవరాన్ని రాజధానిగా చేసుకున్నాడు. రాజరాజు గొప్పతనాన్ని వివరిస్తూ, నన్నయ..

            “ఇది యేనున్ ......... శశ్వత్సాధుసాంగత్యమున్(ఆంధ్ర మహాభారతం, అవతారిక, 12)” ఇందులో అయిదు అంశాలు చెప్పారు.  బ్రాహ్మణులకు దానాన్ని ఇవ్వడం, భారతాన్ని వినడం, శివుడిని అర్చించడం, ఉత్సవ సమయాల్లో దాన  శీలతను కలిగి ఉండటం, మంచివారిని రక్షించడం, ఒక రాజుకు ఉండాల్సిన దానగుణంతో పాటు, భారతాన్ని వినాలనే కోరిక తెలుగులోకి భారతాన్ని అనువాదానికి కారణాలు. సంస్కృతంలో వ్యాసుడు రాసిన జయసంహిత ఆధారంగా చాళుక్యరాజైన రాజరాజు కోరిక మేరకు నన్నయ భారత అనుసృజనకు పూనుకున్నాడు. “శ్రీవాణీ గిరిజాశ్చిరాయ...” అంటూ ఆంధ్ర మహా భారతాన్ని మొదలు పెట్టి తెలుగుకు పద్య విద్యను ప్రసాదించి, తెలుగుకవితకు అనుసృజనకర్తగా, తెలుగుతల్లికి శబ్దచింతామణిగా తలమానిమయ్యాడు, నన్నయ.

9.0. రాజనీతిజ్ఞుడు ‘ప్రోల రాజు’ :-

            కాకతి అనే పేరున్న గ్రామాలు గంజామ్, విశాఖపట్నం, తూర్పు గోదావరి, కృష్ణా, గుంటూరు, అనంతపురం, చిత్తూరు జిల్లాలలో ఉన్నాయి. మొదటి భేతరాజుకు కాకతీపురనాథ, అతని కొడుకుకు కాకతి వల్లభ అనేవి బిరుదులు.

          కాకతీయులు దుర్జయ వంశం వారని, వీరి మూల పురుషునిగా వెన్నరాజు కాకతిపురాన్ని పాలించడం వల్ల వీరు కాకతీయులయ్యారని భయ్యారం శాసనం వల్ల తెలుస్తుంది. ‘కాకతీర్నామ దుర్గాభజంతి ఇతి కాకతీయః’ అని విద్యానాథుడు చెప్పడం వల్ల దుర్గాదేవికి కాకతీ అనే పేరుందని, ఆమెని ఆదరించడం వల్ల కాకతీయులయ్యారని మరోపేరు. కాకతి అంటే కూష్మాండం(గుమ్మడి). హనుమకొండ రాజకుమారిని కాకతీయ గుండన వివాహమాడాడు. ఆ రాజు కుటుంబీకులందరూ సిద్దేశ్వరభక్తులు. సిద్దేశ్వరునిని గుమ్మడి పూలతో పూజించి గుమ్మడి పూలవంటి కొడుకును కన్నాడని, ఆ వంశం రాజకుమారికి పుట్టిన సంతానాన్ని గుమ్మడిపండు సంతానమే కాకతీయులని చరిత్రకారుల ఊహ. శక, యవన, హూణుల దాడులవల్ల ఆంధ్రదేశం చిన్న చిన్న రాజ్యాలుగా ఏర్పడింది. వేరే ప్రాంతం వాళ్ళు ఆంధ్రుల్ని జయించాలనుకున్నప్పుడు అందరు ఆంధ్రులు కలిసి రావాలని పోలరాజు భావనగా విశ్వనాథ వారు కల్పించారు.

           “పరులరుదెంచినన్ ................. ధరాస్థలిన్”. ప్రోలరాజును ఎదురించగలిగేవారు నాటి కాలంలో లేరనే చెప్పాలి. రాజనీతి, స్నేహ స్వభావం, వీరశైవమత గాఢత్వం, సైన్యంలో భక్తిని పెంపొందించడం, ఆంధ్రుల్ని ఏకం చేయటం ప్రోలరాజు పనిగా పెట్టుకున్నాడు. అలాంటి సమయంలో మంత్రకూట పురాధీశ్వరుడైన గుండరాజు ప్రోలరాజు పెట్టిన సభను భగ్నం చేశాడు. ప్రోలరాజు వెంటనే గుండరాజు తలను నరికి కోటగుమ్మానికి వ్రేలాడదీశాడు. దాంతో ఏ రాజైనా భయపడే స్థితికి తీసుకువచ్చాడు. కాకతీయ వంశంలో వీరశైవ పూజా విధానానికి ప్రతీకగా నిలిచినవాడు ప్రోలరాజు. జైత్రయాత్రల్లో శత్రువుల్ని జయించడంలో భీకరంగా ఉంటాడు. స్నేహితుల విషయంలో ప్రసన్నతను కలిగి ఉంటాడు. అలాంటి గొప్ప వీరుల్ని, నాయకుల్ని నడిపిన భూమి మన ఆంధ్రభూమి.

10.0. కొండవీటి పొగ మబ్బులు:-      

            కాకతీయుల పతనానంతరం సింహాచలం, నెల్లూరు తీరాంధ్ర ప్రాంతాన్ని సుమారు 150 సంవత్సరాలు పాలించినవారు రెడ్డిరాజులు. వీరి కాలంలో తెలుగు భాషా సంస్కృతులకు అశేషమైన  సేవ చేశారు. కొండవీటి వైభవాన్ని నెమరువేసుకొనే తెలుగువారి కాల్పనిక భావన మాధుర్యానికి పూర్వ వైభవాన్ని గుర్తుకు తెచ్చుకోవడానికి పొగమబ్బుల్ని ప్రతీకగా వాడారు, విశ్వనాథ.

          కొండవీడు కొండ కొమ్మలపై వ్యాపించిన పొగమబ్బుల్ని విశ్వనాథ వారు రెడ్డిరాజుల వంటింటి నుంచి వచ్చిన పొగలా ఉన్నదని ఉత్ప్రేక్షించాడు. అతిథులకు అన్నపానాల్ని ఇవ్వడంలో రెడ్డిరాజుల దాతృత్వం కనిపిస్తుంది. ముత్యాల అంచులు గల మేలి వస్త్రంలా, నడుము భాగం నుంచి జారిపడిన స్త్రీల వస్త్రాలలా, మొగలు పువ్వునుంచి రాలిన పుప్పొడిలా, రాత్రి వేలపు చుక్కల్లా ఈ పొగమబ్బులు ప్రకృతిలో కలిసి పోయాయట. పైగా అవి అలంకరణలుగా మారాయట. కుండిన ప్రభువు గరుడ ధ్వజంలా, గజపతుల గజబలం చిమ్మిన నీటి తుంపర్లులా, శ్రీనాథుని నైషధకావ్యంలోని దూతగా ఉన్న హంసకు రెక్కలా మహాగ్నిని సూచించేవిగా ఈ మబ్బులు వెలుగొందుతున్నాయి.

            రెడ్డిరాజులు వీరత్వం కలిగిన వారు. కొండకోనలపై, బురుజులపై, కొమ్మలపై రాలిపోతూ గాలిలో తేలిపోతూ ఊహల్లో గుండ్రంగా తిరుగుతూ ఈ పొగమబ్బుల్నే ఆవరించినట్లుగా నాటి వైభవాన్ని స్ఫురించేలా విశ్వనాథ వర్ణించాడు. తద్వారా దేశభక్తిని ప్రభోధించాడు.

11.0. చంద్రవంక యుద్ధం:-

            బ్రహ్మనాయుడు సోదరుడు బాదరాజుతో అలరాజు చంద్రవంక దిబ్బలమీద యుద్ధానికి దిగుతాడు. బాదరాజుపై ఉప్పెనలా ఎగిసిపడిన అలరాజు బ్రహ్మనాయుడు శాంతి వచనాల్ని మన్నించలేదు. పైగా బ్రహ్మనాయుడ్ని చిన్నబుచ్చే విధంగా మాట్లాడాడు. అలా రాజుపై బ్రహ్మనాయుడి మదిలో పగ ద్వేషం రావటానికి, పెరగటానికి ఈ సంఘటనే కారణం.

        మహాభారతానికి పల్నాటి వీర చరిత్రకు దగ్గరి పోలికలుండడం వలన పల్నాటి వీర చరిత్రను ఆంధ్రభారతం అంటారు. పల్నాటి[1] యుద్ధం12 వ శతాబ్దంలో ఆంధ్ర దేశ, సాంఘిక, మత మార్పిడులను దోహదం చేసింది. మరో వైపు చూస్తే తీరాంధ్ర ప్రాంతంలోని రాజవంశాలన్నింటిని బలహీనపరిచి కాకతీయ సామ్రాజ్య విస్తరణకు దారి తీసింది. పల్నాటి యుద్ధంలో ఓడిపోయిన బ్రహ్మనాయుడి అనుయాయులు ఓరుగల్లు  చేరి కాకతీయులతో చేరారు. ఇది పల్నాటి యుద్ధ శాసనాల్లో ఎక్కడా కనిపించదు. శ్రీనాథుని క్రీడాభిరామంలో ఉంది.

            బ్రహ్మనాయుడు వైష్ణవ భక్తుడు. భజన పరుడు. ప్రజలు ఆయన్ని గౌరవిస్తుంటారు. రాజబంధువుల్లో చాలా మంది ఆయన్ని అనుసరిస్తుంటారు. జయ చెన్నకేశవ అని బ్రహ్మనాయుడ్ని పొగుడుతారు. సర్వసమానత్వాన్ని హరిజనోద్ధరణను బోధించే బ్రహ్మనాయుడు దేవాలయాల్లో హరిజనుల్ని ప్రవేశపెట్టాడు. పంక్తి భోజనాల్ని ఏర్పాటు చేసేవాడు.                                  

            నలగామరాజు, అనుగురాజులకు పెంపుడుకొడుకు. అలరాజు నలగామ రాజుకు అల్లుడు. అందువల్ల బ్రహ్మనాయుడు బాదన్నలకు నలరాజునకు మామ అల్లుల్ల వరస. అలరాజుకు రాచమల్లు, అలరాచమల్లు అని కూడా పేరు. అలరాజు గుర్రం పేరు “సవరాల గోడిగ”. బాదన్న గుర్రం కారుభొల్లడు. బాదన్న, బ్రహ్మ నాయుడు వెలమలు. అలరాజు క్షత్రియులు. చంద్రవంక దిబ్బల ప్రదేశంలో గుర్రాలతో పందేలు వేసుకున్నారు. సాధారణంగా పల్నాడులో కోడిపందేలు, గుర్రపు పందేలాట సహజం. బ్రహ్మనాయుడు అది చూసి పౌరుషంతో తానే స్వయంగా కోడిపందేలలో పాల్గొని ఒక పుంజుని విడిచాడు. వట్టి పందెంతో లాభంలేదని, ఎవరి పక్షం వారి కోడి ఓడిపోతే వారు పన్నెండేళ్లు పరదేశంలో ఉండాలని, ఒక సంవత్సరం అజ్ఞాతవాసం ఉండాలని పందెం కట్టారు. బ్రహ్మనాయుడి కోడి ఓడిపోయింది. నానా కష్టాలకు లోనైన బ్రహ్మనాయుడు సపరివార సమేతంగా వలస పోయాడు. గడువు పూర్తయిన తరువాత రాజ్యానికి వచ్చి మాచర్లను తనకి అప్పజెప్పమని రాజకుమారులు పక్షంగా గురజాలకు వర్తమానం పంపాడు. అక్కడి నాయకురాలు ఆ దూతను చంపింది. భాగం ఇవ్వలేదు. ఉభయ పక్షాలకు మధ్య నాగులేటి తీరంలో కారంపూడి దగ్గర భయంకర యుద్ధం వచ్చింది. యుద్ధరంగంలో (చంద్రవంక దిబ్బలు) అలరాజు, నలగామరాజు యుద్ధానికి సిద్ధపడినప్పుడు బ్రహ్మనాయుడు వారించే ప్రయత్నం చేస్తాడు.

           “అల్లుడా! ఆగరాదయ్య .................... నాయుడు వచించే”

యుద్ధ రంగంలో మామ అల్లుల్ల మాటల్ని ఈ పద్యం సూచిస్తుంది. వయసులో పెద్దవాడైన మామ అల్లుడా ఆగవయ్యా  అంటూ అలరాజుని ఆపే ప్రయత్నం చేశాడు. మామ నాకత్తి ఒర నుంచి బయటకి రాగానే ఏదైనా బలి తీసుకుంటుంది. లేకపోతే మళ్ళీ ఒరలోకి వెళ్లలేదు అన్నాడు. దానికి బ్రహ్మనాయుడు అంత కసకు ఏల? (అంత పాపం ఎందుకు) అంటూ ఆవేశాన్ని చల్లార్చే ప్రయత్నం చేశాడు. యుద్ధం ఆపే ప్రయత్నాన్ని  బ్రహ్మనాయుడు చేస్తుండగా ఇంకో వైపు నుండి సైన్యాధ్యక్షుడైన కన్నమ దాసుని అలరాజు కత్తికి బలి ఇవ్వడం కోసం అరటి గడ్డలను తీసుకురా అని వెటకారం ఆడుతాడు. కన్నమదాసు వాయువేగంతో పట్టణానికి వెళ్ళాడు. అప్పుడు తమ్ముడు దగ్గర అన్నగారు నిల్చారు.

            “అలరాజు దిగడు  .................... దిగి దుమ్మెగయాన్”

            అలరాజు గుర్రం దిగకుండా అటు ఇటూ దాన్ని పరుగెత్తిస్తున్నాడు. పచ్చగడ్డి అక్కడక్కడ ఉన్న మట్టిగడ్డలు తెల్లగా, పొడిగా అయి నేల గిట్టల శబ్దాలకి, వేగానికి దుమ్ము ఎగిరి ఆ ప్రాంతమంతా కప్పేస్తున్నట్లు అనిపిస్తుంది.

            కన్నమ దాసు వేగంగా వెళ్ళి అరటిదవ్వలు తెచ్చి అక్కడ పాతాడు. అల్లుడా వచ్చి నీ కత్తికి వీటిని బలివెయ్యు  అని చెప్పాడు. బ్రహ్మనాయుడి  కత్తి పేరు  సూర్యభేతాళ. అలరాజు కత్తి పేరు సూర్యధేక్కానం. సూర్యభేతాళంను విసురుగా కిందకి కొట్టాడు. అది పిడి వరకు దిగిపోయింది కిందకి. బాదన్న ముఖం ఎర్రగా పెట్టిన రేఖల్లాగా ఉన్నాయి. రాచమల్లు బ్రహ్మన్న ను చూసి మామా భేతాళం భూమిలోన దిగబడింది. తీసిపెట్టమని అడిగాడు. బ్రహ్మనాయుడు అవి రాజులు చేయించిన కత్తులు మాకు తీయడం రాదని చెప్పాడు. అలరాజు వెంటనే గుర్రాన్ని అటువైపు పోనిచ్చి ఎడమకాలుతో పైకి లేపాడు. కత్తిని లాగినపుడు ఆ ప్రాంతంలోని  భూమంతా పైకి లేచినట్లు అనిపిస్తూ, అందులో ఒక పెల్ల బ్రహ్మనాయుడి నుదుట తాకింది. ఎవరు ఎవరివంక చూడకుండానే ఒక నీలమైన రంగు గల పాము వచ్చి కాటు వేసినట్లుగా అలరాజు ప్రాణాలు పోయాయి.

12.0. యమలోక దూత ‘యమదంష్ట్రిక’:-

            ఆయుర్వేద శాస్త్రంలో కార్తీక పూర్ణిమ నుంచి మాఘ పూర్ణిమ వరకు ఉన్న 30 రోజుల్ని యమదంష్ట్రలు అంటారు. సాధారణంగా కార్తీక మాసం నుంచి మాఘ మాసం వరకు వాతావరణ మార్పుల వల్ల వైరస్ జీవుల్ని అనారోగ్యం  పాలు చేస్తుంది. ఈ కాలంలో యముడు కోరలు తెరుచుకొని ఉంటాడని ఒక అభిప్రాయం. దంష్ట్రిక  అంటే కోర పంది అని అర్థం. తెలుగు నాట మార్గశిర పున్నమిని కోరల పున్నమి అంటారు. అళియ రామ రాయల ఖడ్గం యమదంష్ట్రికలా, ధూమకేతువులా, అరిష్ట ప్రదమ సూచన. శరదృతువులో యుద్ధాలు నిర్వహిస్తారు. ఆ కాలంలో యమదంష్ట్రులు నోరు తెరుచుకొని జనానికి నష్టం కలిగిస్తారు.

              తళ్ళికోట యుద్ధంలో బీజాపూర్ సుల్తాను చేతుల్లో విజయనగర సామ్రాజ్యం ఓటమి పాలైంది. రాక్షస, తంగిడి అనే రెండు గ్రామాల మధ్య ఉన్న మైదానంలో విజయనగర సైన్యం, సుల్తాను సైన్యం తళ్ళికోట వద్ద మోహరించారు. కృష్ణానదికి 25 మైళ్ళ దూరంలో తళ్ళికోట ఉంది. గోల్కొండ సుల్తాన్ ఇబ్రహీం కుతుబ్ షా, బీజాపూర్ సుల్తాన్ ఇస్మాయిల్ ఆదిర్షాలు కలిసి రామరాయలను ఓడించారు. అలియ రామరాయలు సైన్యానికి నెలరోజులైనా కళ్యాణ దుర్గాన్ని స్వాధీన పరుచుకోలేకపోయారు. అప్పుడు అలియరామరాయలు తన కరవాలన్ని తీసి కోట లోపల పడినట్లు గట్టిగా విసిరాడు.

            “తెలిలేవెన్నెల ....................... రాజద్ధూమ కేత్వాకృతిన్. ”సైన్యంలోని దండనాథులందరూ ఆశ్చర్యపడేలా రామరాయలు దూరంగా పడేంత వేగంతో వజ్రాలతో, మణులతో కూడిన, అందమైన, ఖరీదైన, గట్టిదైన తెలుగు ముని విద్యారణ్య స్వామి ఇచ్చిన కత్తిని కోటలోకి విసిరి యోధుడైనవాడు దాన్ని తెమ్మని ఆజ్ఞాపించాడు. అంతకు నెలరోజుల ముందే బీజాపూర్ ను గెలిచిన సదాశివరాయలు ఆ పనికి పూనుకున్నాడు. గజబలాన్ని రంగంలోకి దింపాడు. కోట తలుపుల్ని బ్రద్దలు గొట్టించాడు. కళ్యాణ దుర్గాన్ని స్వాధీన పరచుకున్నాడు. ఖడ్గాన్ని తెచ్చి సదాశివరాయలు రామరాయలకిచ్చాడు. గురువులిచ్చిన శక్తివంతమైన ఆ ఆయుధమే సదాశివరాయుల్ని సాహసోపేతంగా తేవడానికి అళియరామరాయలు చేసిన ప్రయత్నం ఫలించింది.

            “ఉదయాన వారణాంశుల....................  సదాశివనాయకుడిచ్చె రేణికిన్. ” అనుచరుల్లో ఉండాల్సిన పౌరుషాగ్నిని ఎలా నింపాలో, సమయస్ఫూర్తి ఎలా ఉండాలో ఈ ఖండిక సూచిస్తుంది. దేశ పౌరుషానికి గౌరవానికి చిహ్నాలుగా జాతీయ జెండాను కట్టడాలను ఆయుధాలను ఎలా చూడాలో సూచిస్తుంది. రాజైన వాడు వీర శౌర్యాలను కలిగించడం, కలిగిఉండటం  మరో అంశం. ఉన్న వనరుల్ని  వాడుకొని విజయకేతనం ఎగరేయడం ఒక సాహస కృత్యం. శత్రువుల బలాన్ని కనిపెట్టి దానికి తగినట్లుగా పథకాన్ని వేసుకొని విజయాన్ని పొందడం యమదంష్ట్రిక లోని అంశం.

13.0. రమణీయ వర్ణల సృష్టి ‘ఆంధ్ర ప్రశస్తి’ :-  

            ఎంత గొప్ప ఉన్నత స్థాయిలకు వెళ్ళినా, మూలాలను మర్చిపోకూడదు అంటారు పెద్దలు. అదే తీరుగా ఉన్న ఊరు, భాషా సంస్కృతులు, చారిత్రక నేపథ్యాలను మర్చిపోకూడదు. అవి మనతో ఉండే నిత్య ఆభరణాలు లాంటివి. మనమేంటో తెలియాలంటే మన చుట్టు పక్కల ఉన్నవారిని చూసి చెప్పవచ్చు. అదే విధంగా మన పుట్టు పూర్వోత్తరాలు తెలియాలంటే మన చారిత్రక నేపథ్యాలు తెలుసుకోవాలి. ఎందరో గొప్ప గొప్ప వీరులు ఏలిన నేల మన ఆంధ్ర భూమి. భాషా సంస్కృతులకు పుట్టినిల్లు. అటు ఉత్తరాంధ్ర నుండి ఇటు రాయలసీమ వరకు ఎంతో ప్రశస్తి కలిగిన పుణ్యభూమి. అలాంటి గొప్ప మన చారిత్రక ఆధారాలు మట్టిలో కలిసిపోతుంటే చూసి తట్టుకోలేకపోయారు విశ్వనాథ. నాటి సాంస్కృతిక, చారిత్రక అంశాలను తర్వాత తరాలకు అందించాలని ఆహరహం కృషి చేశారు.

            ఈ ఆంధ్ర ప్రశస్తి లోని అంశాలు చారిత్రకం. కానీ అది లిఖించిన తీరు కవితాత్మకం. అది విశ్వనాథ వారికే సాధ్యం. ఇందులో చెప్పినవి 11 అంశాలే అయినా మొత్తం ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ చరిత్రను క్షుణ్ణంగా, రసవత్తరంగా తీర్చిదిద్దారు. ఈ పుస్తకం చదివిన అంతసేపు ఒక ఆంధ్రుడిగా పుట్టినందుకు ప్రతి పాఠకుడి ముఖంపై గర్వం చిందులేస్తుంది. ఇంకో వైపు ఈ అంశం వెనుక ఇంత చరిత్ర దాగి ఉందా? అనే ఆశ్చర్యం కలుగుతుంది. ముఖ్యంగా నేటి యువతకి. విశ్వనాథ ఆంధ్ర ప్రశస్తి చదివితే అటు చారిత్రక పొందు, ఇటు కవితా విందుగల వ్యక్తిత్వం సొంతం. ఆ పై అన్వేషకులకు కావల్సినంత కావ్య సీసాల సౌభాగ్యం. ఆసాంతం చారిత్రక రామణీయకత.

ఆధార గ్రంథాలు:-

1. అంతర్జాలం

2. ఆంధ్ర ప్రదేశ్ సమగ్ర చరిత్ర – పి వి కె ప్రసాద రావు

3. ఆంధ్ర ప్రశస్తి – విశ్వనాథ సత్యనారాయణ  

4. శ్రీమదాంధ్ర మహాభారతము(ఆది, సభా) - నన్నయభట్టు

4. A Forgotten Empire- Robert Sewell

5. The Forgotten Empire of Vizianagaram- రాబర్ట్ సీవెల్

---

[1] పల్నాడు శబ్ద వ్యుత్పత్తి:-  వెలనాడు, పోలనాడు, పలనాడు, వేగినాడు, ప్రోర్నాడు ఇలా ఆంధ్ర రాష్ట్ర భాషలో నాడులు (ప్రదేశాలు) వచ్చాయి. వెలనాడు అనే పదం వలనాడుగా, పలపలనాడుగా ఉంది.  పలపల నాడు అనే పదానికి తెల్లవారు అని అర్ధం. మేల్కొన్న ప్రదేశమని భావన. ఒక పల పోయి పలనాడుగా మిగిలి ఉండొచ్చు.